越南语小说：阿Q正传 前言

 Tôi có ý viết cho chú AQ một pho chính truyện đã mấy năm trời nay rồi, nhưng một đằng tính viết, một đằng lại ngần ngại. Điều đó đủchứng tỏrằng tôi chẳng có tưcách một nhà "lập ngôn" tí nào. Chảlà xưa nay những ngòi bút bất hủphải dành đểviết vềnhững nhân vật bất hủ. Thếrồi, nhân vật nhờvăn chương mà trường thọ, văn chương cũng nhờnhân vật mà được lưu truyền. Rút cục, văn chương nhờnhân vật hay nhân vật nhờvăn chương mà được lưu truyền, cũng khó nói cho minh bạch. Ấy thếmà chung qui tôi lại vẫn cứnghĩđến viết truyện cho A Q. Thì ra tâm trí tôi nhưcó ma quỷám ảnh.

Nhưng vừa cầm bút định viết thiên văn chương "tốchủ" này, tôi đã cảm thấy nhiều điều khó khăn.

Một là cái nhan đềcuốn truyện. Đức Thánh nói rằng: "Danh bất chính tắc ngôn bất thuận" (Tên không đúng thì lời nói không xuôi). Ấy là một điều mình phải đặc biệt chú ý. Truyện có nhiều loại: liệt truyện, tựtruyện, nội truyện, ngoại truyện, biệt truyện, gia truyện, tiểu truyện, ..., phiền một nỗi không có một tên nào hợp cả. Gọi là "liệt truyện" ư? Thì đây nào có phải là một nhân vật có tên tuổi bằng vai bằng lứa với những nhân vật tai to mặt lớn trong "chính sử" ! Gọi là "tựtruyện" ư? Thì tôi nào có phải là A Q? Còn nói là "nội truyện", thì A Q quyết không phải là thần tiên. Hay là dùng chữ"biệt truyện" vậy? Khốn nỗi ông Đại Tổng thống, ngài chưa hềhạdụcho quốc sửquán chép "bản truyện" của A Q bao giờ. Vẫn biết rằng mặc dù trong bộchính sửnước Anh không hềchép liệt truyện các người đánh bạc, mà nhà đại văn hào Dickens cũng đã viết ra bộLiệt truyện những người đánh bạc. Nhưng một nhà văn hào có thểnhưthế, chứbọn mình thì quyết không xong. Sau nữa, còn hai chữ"gia truyện". Nhưng tôi không rõ tôi với A Q có phải là bà con không, mà con cháu y cũng chưa nhờtôi viết hộbao giờ! Hay gọi là "tiểu truyện"? Thì A Q cũng chưa hềcó một bộ"đại truyện" nào cả. Nói tóm lại, truyện này cũng có thểcho là một bộ"bản truyện", nhưng xét ra, văn chương của tôi nôm na mách qué lắm, toàn dùng những lời của "anh kéo xe, chịbán tương", lẽnào lại dám lạm dụng nhưthế! Cực chẳng đã, đành phải mượn hai chữ"chính truyện" trong câu đưa đẩy mà mấy nhà viết tiểu thuyết "không chính quy" vẫn dùng: "Nhàn thoại hưu đềngôn quy chính truyện" (Hãy gác những chuyện rườm rà đểkểlại chuyện chính) mà đặt cho bộsách cái tên "chính truyện", mặc dù hai chữnày có thểlẫn lộn với hai chữ"chính truyền" trong tên bộsách có tiếng của cổnhân là bộThưpháp chính truyền thì cũng mặc !

Hai là, lệthường phàm viết truyện, người ta vẫn hay mào đầu bằng mấy chữ"Ông Mỗ, tựlà Mỗ, người xứnọ, xứkia ..." thếnhưng tôi lại không biết A Q họgì hết ? Có một lần, tưởng nhưA Q là họTriệu ; nhưng đến ngày hôm sau thì lại không lấy gì làm chắc nữa. Ấy là hôm cậu con CụCốnhà họTriệu vừa thi đỗtú tài. Hôm ấy, tiếng phèng la bèng ! bèng ! báo tin cho làng nước biết. A Q uống luôn hai bát rượu tăm rồi khoa chân múa tay nói rằng: tin ấy cũng làm cho y rất vẻvang, bởi vì y vốn là bà con với cụTriệu ; nếu tính theo đúng thếthứtrong gia phảthì y còn đứng ngang hàng với ông nội cậu tú kia đấy ! Lúc đó, những người đứng xung quanh nghe cũng có vẻkính nểy. Nào ngờ, hôm sau bác khán làng đã gọi A Q đến nhà CụCốhọTriệu. Vừa thấy A Q, cụmặt bừng bừng mắng ngay:

- A Q ! Mày là một thằng khốn nạn mà mày lại dám nhận là họhàng với tao kia à !

A Q đứng câm miệng.

Cụcàng nhìn, càng giận, sấn tới mấy bước nữa, nói:

- Mày dám nói láo nhưthếà ? Làm sao tao lại họhàng với thứmày được ? Mày là người họTriệu à ?

A Q vẫn đứng im thin thít, muốn liệu thếchuồn, nhưng CụCốđã nhảy tới, tát cho một tát vào mặt.

- Mày là người họTriệu thếnào được kia chứ? Mày mà họTriệu vào cái ngữnào?

A Q không hềbiện bác gì vềchỗy chính là họTriệu hay không cả, chỉđưa tay sờvào má bên trái rồi cùng bác khán đi ra. Ra khỏi cửa, bác khán còn mắng cho một mẻnữa, đành phải kỉnh cho bác hai quan tiền rượu. Những người biết chyyện đều cho A Q đến là vớvẩn, khi không, chuốc lấy trận đòn oan, chứnào đã chắc gì mình là người họTriệu ; mà dẫu có quảlà người họTriệu đi nữa thì trước mặt CụCố, cũng không nên nói dại nhưvậy. Thếlà từđấy vềsau, không ai nhắc đến chuyện A Q họgì nữa. Vì vậy mà tôi không biết được thực tình A Q họgì cả.

Ba là, tôi cũng không biết chữtên A Q viết nhưthếnào. Lúc y còn sống, người ta gọi y là A Quây, đến khi chết rồi thì chảhềai nhắc đến tên ấy nữa, còn nói gì đến việc chép vào sửsách ! Mà nếu nhưcó việc chép vào sửsách, thì đây là lần đầu tiên đây, cho nên sựkhó khăn này tôi vấp trước ai hết. Tôi từng có lúc nghĩkỹrằng : A Quây chính là A Quếhoặc là A Quí đây ! Nếu nhưA Q có cái biệt hiệu là Nguyệt đình, hoặc giảy đã ăn sinh nhật vào khoảng tháng tám, thì nhất định là A Quếđứt đi rồi. Nhưng y lại chưa hềcó biệt hiệu - mà có nữa cũng không ai biết - , lại cũng chưa hềgửi thiếp cho ai vào ngày sinh nhật đểngười ta gửi đến cho những bài thơchúc tụng, thành ra viết A Quếlà võ đoán. Lại nếu nhưy có một ông anh hoặc ông em tên là A Phú chẳng hạn, thì nhất định y là A Quí ; nhưng y chỉtrơtrọi có một mình. Vậy viết A Quí cũng chẳng có bằng chứng gì. Còn những chữlạkhác cùng âm quây thì tìm không ra. Trước đây, tôi cũng có hỏi qua cậu Tú con cụTriệu ; nào ngờmột người uyên bác nhưcậu ấymà cũng mù tịt. Cậu ta lại kết luận rằng đó là tại ông Trần Độc Tú đấy ! Ông ta ra tờTân thanh niên rồi đềxướng việc đem chữTrung quốc mà viết theo lối chữTây, thành ra quốc túy trầm luân, không biết tra khảo vào đâu nữa. Cuối cùng, tôi đành phải nhớmột người làng lục hộhồsơán A Q xem sao. Ròng rã tám tháng trời, người ta mới trảlời cho tôi rằng : Trong bản án không hềthấy tên nào đọc na ná là A Quây cả. Không biết có chắc hay không, hoặc giảngười ta không tra khảo gì cảcũng nên, nhưng tôi không còn có cách nào khác nữa. Sợlối "chú âm phù hiệu" chưa được thông dụng, tôi đành dùng lối chữTây, theo cách phiên âm của người Anh mà viết thành A Quây, và viết tắt là A Q vậy. Nhưthế, tôi đã nhắm mắt làm theo bọn Tân thanh niên, trong lòng cũng hết sức áy náy, nhưng cậu Tú còn bí nữa là tôi đây, biết làm thếnào?

Bốn là quê quán A Q. Nếu nhưy là người họTriệu thì theo thói quen hay xưng quận vọng, có thểchiếu theo chỗchú giải trong cuốn Quận danh bách gia tính mà nói rằng : y là người "Thiên thủy, miền lũng tây". Nhưng đáng tiếc, A Q họgì chưa rõ lắm, thì quê quán y ởđâu cũng chưa có thểđịnh được. Tiếng rằng A Q sinh bình vẫn trú ngụởlàng Mùi, nhưng y lại cứluôn luôn đi ngủtrọđâu đâu ấy. Thành thửkhông thểnói y là người làng Mùi được. Nếu nói là người làng Mùi thì trái với phép viết sử.

Một điều an ủi cho tôi là chữA thì đúng hết sức, quyết không mắc vào khuyết điểm vơquàng vơxiên, có thểđưa ra tuyên bốcùng các nhà thông tháiđược. Còn nhưnhững việc khác, chỉmong các đồđệcủa ông HồThích Chi là những người "sính lịch sử, sính khảo cứu" sau này có tìm ra manh mối gì khác chăng? Nhưng lúc đó, e cuốn A Q chính truyện của tôi đã mất tích từbao giờrồi ...

Trên đây cũng cho đi là một bài tựa.