Smolensk hay không, chàng cũng không cần, bỗng chàng thấy nghẹn ngào
trong cổ phải dừng lại giữa câu… Chàng bước vài bước, lặng thinh không
nói, nhưng mắt sáng hẳn lên như trong cơn sốt và môi chàng run run khi
chàng lại nói tiếp:
- Nếu không có cái thứ đại lượng giả dối kia ở trong chiến tranh thì chúng
ta chỉ tiến vào cõi chết khi nào thật cần thiết như lúc này chẳng hạn. Như vậy
sẽ không có chiến tranh vì cớ Pavel Ivanyts đã xích mích với Mikhail
Ivanyts. Và nếu có chiến tranh thì sẽ có một cuộc chiến tranh như bây giờ,
một cuộc chiến tranh thực sự. Và lúc ấy lực lượng của quân đội sẽ không lớn
như bây giờ. Lúc ấy thì tất cả những bọn Vextfali và Hess mà Napoléon chỉ
huy sẽ không đi theo hắn vào nước Nga và chúng ta sẽ không phải đánh
nhau như ở Áo và Phổ trong khi chính chúng ta cũng không biết để làm gì.
Chiến tranh không phải là một cái gì lịch sự phong nhã, nó là cái việc bỉ ổi
nhất trên thế gian, cần phải hiểu điều đó, chứ đừng như trẻ con chơi trò chiến
tranh. Cần phải thừa nhận nghiêm túc và dứt khoát sự tất yếu đáng sợ này.
Tất cả vấn đề là ở chỗ phải gạt bỏ mọi sự dối trá: chiến tranh là chiến tranh
chứ không phải là trò chơi của con trẻ. Bằng không thì chiến tranh sẽ là trò
tiêu khiển của những người nhàn rỗi và khinh bạc… Tầng lớp quân nhân là
tầng lớp vinh dự nhất. Thế nhưng chiến tranh là thế nào? Muốn thành đạt
trong nghề gươm súng thì phải làm gì, lối sống của tầng lớp quân nhân ra
sao? Mục đích của chiến tranh là giết người; những thủ đoạn của chiến tranh
là: gián điệp, phản bội và khuyến khích sự phản bội, làm nhân dân phá sản,
cướp bóc và giành giật của cải của họ để nuôi quân: lừu đáo và dối trá thì
được gọi là mưu trí quân sự; lối sống của tầng lớp quân nhân là mất lự do,