cho quân địch chiếm. Thật là đau xót, đáng buồn, và toàn thể quân đội đều
tuyệt vọng khi thấy vị trí quan trọng nhất của ta đã bị bỏ rơi một cách không
cần thiết. Riêng về phần tôi, tôi đã chân thành khẩn khoản ông ta; nhưng
chẳng có cách gì thuyết phục được ông ta cả. Tôi lấy danh dự thề với ngài
rằng Napoléon đã bị hãm vào tình trạng nguy khốn hơn bao giờ hết và hắn
có thể mất một nửa quân đội mà không lấy được Smolensk. Quân đội ta đã
và đang chiến đấu anh dũng hơn bao giờ hết. Với mười lăm ngàn người tôi
đã chặn quân địch trong hơn ba mươi lăm tiếng đồng hồ và đánh bại chúng.
Nhưng ông ta thì không muốn chống cự, dù chỉ trong mười bốn tiếng đồng
hồ. Đó là một sỉ nhục và một vết nhơ đối với quân đội ta, còn về ông tổng
trưởng thì tôi thiết tưởng không đáng sống ở trên đời này nữa. Nếu ông ta
báo tin với ngài rằng quân ta đã bị tổn thất nặng nề thì đó là một tin sai sự
thật. Có lẽ quân ta chỉ mất độ bốn ngàn người chứ không nhiều hơn, nhưng
dù cho có mất một vạn đi nữa thì đã làm sao? Chiến tranh là thế. Trái lại,
những tổn thất của quân địch không sao kể xiết.
“Chống cự thêm hai ngày nữa thì mất gì? Ít nhất là chúng sẽ phải rút lui
bởi vì chúng không còn đủ nước cho người cũng như ngựa uống. Ông ta đã
thề với tôi là sẽ không rút lui nữa. Thế rồi đột nhiên ông ta gửi cho tôi một
bản thông báo cho biết rằng ông ta bỏ đi lúc ban đêm. Làm ăn như thế thì
không thể nào chiến đấu được, cứ thế thì chẳng bao lâu chúng sẽ đưa quân
địch đến Moskva