Câu thành ngữ này có xuất xứ từ "Tam quốc chí- Ngô thư- Truyện Gia Cát Lượng".
Cuối thời Đông Hán, thiên hạ đại loạn, các hào kiệt tới tấp nổi dậy. Nhằm thực hiện ý đồ thống nhất thiên hạ, Lưu Bị đã đi khắp nơi tìm kiếm nhân tài. Trong thời gian ở thăm Lưu Biểu tại Kinh Châu, sau khi được tin về Gia Cát Lượng, Lưu Bị đã tìm đến núi Ngọa Long nhưng cả hai lần đều không gặp. Đấn lần thứ ba gặp Gia Cát Lượng, Lưu Bị đã trình bày rõ ý tưởng của mình. Gia Cát Lượng nghe xong cũng rốc hết bầu tâm sư, nêu ra phương châm bước đầu đoạt lấy Ích Châu và Kinh Châu, phía tây nam giao hảo với các dân tộc thiểu số, phía đông liên hợp với Tôn Quyền, phía bắc chống Tào Tháo. Đồng thời tiên đoán sau này thiên hạ tất hình thành cục diện ba nước Thục, Ngụy, Ngô thế chân vạc. Lưu Bị nghe xong vô cùng mừng rỡ, bèn tôn Khổng Minh làm quân sư.
Khổng Minh được Lưu Bị rất tin cậy. Nhưng việc này lại khiến Quan Vũ và Trương Phi rất bất bình. Lưu Bị đã ví mình như cá, còn Khổng Minh là nước, tài chí của Khổng Minh là rất quan trọng để mình hoàn thành kế lớn tranh đoạt thiên hạ. Ông nói: "Ta được Khổng Minh khác nào như cá gặp nước, mong các tướng không nên dị nghị".
Sau đó Khổng Minh giúp Lưu Bị chiếm được Kinh Châu và Ích Châu, liên tiếp giành thắng lợi về mặt quân sự, cục diện quả nhiên hình thành ba nước Ngụy Thục Ngô thế chân vạc.